نگاهی به آیین های نیمه شعبان در روستای دورودگاه

نگاهی به آیین نیمة برات ( نیمه براتی) در روستای درودگاه

در روستای درودگاه آیین ها و سنت های زیادی وجود دارد که یکی از این آیین ها نیمه برات( نیمه براتی) است. این آیین که با فرا رسیدن میلاد حضرت مهدی(عج) آغاز می شود در بیشتر نقاط ایران هم وجود دارد. پیش از آنکه نگاهی به این آیین در روستا داشته باشیم، درباره آن ذکر نکاتی چند لازم است.

درباره واژه برات

« برات» از «برائت »عربي است و آن: «نوشته اي است که بدان، دولت بر خزانه يا حکام ،حواله وجهي دهد».فرهنگ معين علامه قزويني در حواشي خود بر «چهار مقاله» با استناد به «ذيل قواميس عرب» به نقل از« دُزي» مي‌نويسد:«[‌برات] را به «بروات» جمع بندند و اين کلمه عربي است و در اصل «برائت» بوده و به معناي «بري ءالذمّه گرديدن از دَيناست و صواب آن در جمع «براءات» يا براوات است. گويندگان فارسي به اعتبار حواله مکتوب هر حواله يا وارد معنوي را نيز«برات»اصطلاح‌کرده‌اند».

پیشینه

نيمه شعبان در فرهنگ نامه ها و متون کهن، «شب برات» ناميده شده و اين بدان خاطر است که بنا به روايات، خداوند در اين شب «برات آزادي »از دوزخ را به بندگان خود مي بخشد. و اين شب برات در ادب فارسي و متون کهن ـ نظم و نثرـ بازتاب هايي داشته که به چند مورد آن اشاره مي رود : ابوريحان بيروني در کتاب «التفهيم »در اين باره چنين آورده: «و شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را «شب برات» خوانند و همي پندارم، اين از قبيل آن است که هر که اندرو عبادت کند و نيکي به جاي آورد، بيزاري يابد از دوزخ.

حافظ، شب برات را شب قدر دانسته و در غزل معروف خود،شب قدر و« شب برات» را با هم می آورد:
چه مبارک سحري بود و چه فرخنده شبي
آن «شب قدر» که اين تازه « براتم» دادند

«ابن بطوطه» - جهانگرد مسلمان - يکي از آيين و آداب مصريان را در اين شب،حضور در زيارت گاه ها مي داند و از مشاهدات خود مي نويسد که:«مردم مصر شب نيمه شعبان را در گورستان ها [و زيارت گاه ها]به سر مي برند.شب نيمه شعبان و از ليالي متبرکّه است. مردم مکّه اين شب را به طواف و نماز و عمره مي گذراندند. هر دسته پشت سر پيش نماز در مسجد الحرام گرد آمده،چراغ ها و مشعله ها مي فروزند. از اعمال اين شب،صد رکعت نماز است....

شمس‌الدّين دمشقي نيز از آيين بزرگداشت اين شب در دمشق اين گونه روايت مي کند:«دمشق شهري است از روزگار قوم عاد و بس کهن ...در اين شهر مسجد جامعي است که غرق در زيبايي ،نکويي ،کمال و جمال است و از شگفتي هاي گيتي است. شب نيمه شعبان در اين مسجد دوازده هزار قنديل با پنجاه قنطار دمشقي،روغن چراغ زيتون در آن شعله ور مي‌شود،البته اين مقدار جز قنديل هايي است که در مسجد هاي ديگر ،گورستان ها ،خانقاه‌ها ،کاروانسراها و بيمارستان هاي اين شهر برافروخته مي گردد.»

«ابن جبير»ـ ديگر جهانگرد مسلمان ـ نيز از عنايت مکّيان به اين شب و آداب و آيين آن اين گونه مي نويسد:«اين شب مبارک ،نزد اهل مکّه ، به سبب روايتي شريف که درباره آن رسيده،بسيار بزرگ است . آنان در اين شب به اعمال خير و عبادات از عمره و طواف نماز فرادا و جماعت مي پردازند و به چند گونه اين اعمال را به جا مي آورند. ما،شب شنبه که همان نيمه شعبان بود به راستي مراسمي بزرگ و اجتماعي ستُرگ در حرم مقدّس، پس از نماز مغرب ديديم. مردم،گروه گروه به خواندن نماز هاي نافله مي پرداختند....هر گروهي را پيش نمازي بود. حصيرها گسترده و شمع ها افروخته و دل ها از شوق سوخته ....مردم در آن خجسته شب به چند دسته تقسيم شده بودند،بيشتر آنان «مالکي مذهب»بودند.

نیمه برات در استان بوشهر و روستای درودگاه

این آیین همانطور که گفته شد در اکثر نقاط ایران انجام می شود و در استان بوشهر نیز با آدابی چند همراه است. در ادامه نگاهی به آداب این آیین در میان مردم بندر بوشهر به نقل از کتاب سنگستان آقای عبدالحسین احمدی ریشهری می‌اندازیم: «نیمه براتی سنتی است معمول که پیشینه ای اسلامی دارد. بدین سان که به هنگام فرا رسیدن نیمه شعبان که روز میلاد حضرت حجت(عج) است. در پسین قبل از نیمه شعبان(14 شعبان) هر خانواده مقداری زولبیا را که تعداد آن از دو یا سه عدد تجاوز نمی کند، در نعلبکی یا پیشدستی، جای داده و به عنوان خیرات مخصوص و واجب نیمه براتی به همسایگان خود می‌دهد. بر طرف مقابل نیز واجب است که بعد از خالی کردن پیش دستی آن را از سهمیه خیراتی خود پر کند تا متقابلاً به اموات هر دو طرف فاتحه رسیده باشد و عقیده عموم بر این است که در این شب عزیز کرده خدا همه مردگان چشم به راهند که به آنها خیراتی داده شود و این کار هم می بایست تا غروب نشده انجام دهند.درگذشته های دور بجای زولبیا و مسقطی کمی خرما را با کنجد و زنجبیل و شیره خرما مخلوط کرده و به نام «خرما شیره» نیمه براتی می دادند. انتخاب خرما برای نیمه براتی بدین سبب بود که می گفتند: دادن خرما برای نیمه براتی و خیرات ثواب دیگری دارد».

و اما در روستای درودگاه نیز مردم در عصر روز قبل از نیمه شعبان با تقسیم شیرینی و ... به استقبال از این روز خجسته می‌روند. در گذشته مرسوم بود زنان روستا با پختن نان محلی و تهیه حلوا و تقسیم آن در میان بستگان و همسایگان به استقبال نیمه شعبان می رفتند. هر کسی برای هر خانه ای یک عدد نان و مقداری حلوا می فرستاد و در ازای آن نیز طرف مقابل همین کار را انجام می داد. امروزه در روستا پخت نان و تهیه حلوا انجام نمی شود و ظاهراً در روستای بشیرآباد همچنان این سنت پابرجاست. تهیه حلوا با استفاده از خرما( حلوای رنگینک) و از آرد ( حلوای آرد و روغن) صورت می‌گیرد.

مردم مقداری حلوا را در نعلبکی قرار داده و در میان همسایه ها تقسیم می کردند. امروزه شیرینی، انواع بسکویت و... نیز رایج است. البته امروزه بجای نعلبکی، از انواع چینی ها و پیش دستی ها استفاده می کنند.

منابع: سنگستان جلد اول، عبدالحسین احمدی ریشهری، انتشارات نوید شیراز،فرهنگ معین، دکتر محمد معین،ماهنامه موعود، شماره 102، عبدالحسن ترکی( با اندکی تلخیص و تصرف).

{jcomments on}